De Les van Polare: Oproep tot Innovatieve Renaissance

This is a first post on this blog in my native Dutch.  I will post an English translation shortly.

Afgelopen week schreef ik een bijdrage voor de Volkskrant opinie pagina, dat daar werd gepubliceerd onder de kop: 


"Het gaat niet enkel om Polare maar om de stad als bruisende kern":

Tijdens mijn afgelopen bezoek aan Nederland, waar ik gesprekken voerde met uitgevers en boekhandelaars over het boekenvak, kwam vanzelfsprekend Polare ter sprake. Inmiddels terug in mijn woonplaats New York volg ik een gestage stroom van commentaren zoals van schrijver Kluun die het “niet meer uren achtereen lezen” geen probleem vindt, of van Max Pam die roept om kleine boekhandels met kennisvan zaken, of anderen die Polare’s management de schuld geven, en dan het nieuws dat Nederlandse uitgevers werken aan een streaming dienst voor e-boeken. 

Allen met een kern van waarheid, maar er valt een grotere les te leren. Polare is de spreekwoordelijke kanarie in de kolenmijn, die een zoveelste signaal geeft dat er meer aan de hand is dan het omvallen van een prestigieuze boekhandelketen. Het gaat om de toekomst van de Nederlandse binnensteden, de kenniseconomie en de kwaliteit van de Nederlandse cultuur.


De val van Polare

Voordat ik hier verder op in ga, even iets over mijn eigen achtergrond. Ik ben al een aantal jaren actief als oprichter-uitgever van een gespecialiseerde uitgeverij in New York, die vanaf ons begin gebruik heeft gemaakt van print on demand en e-boeken. Hoewel ik een groot voorstander van technische innovatie ben, geloof ik ook dat techniek alleen niet elk probleem kan oplossen.

Nu terug naar de ‘perfecte storm” waar Polare in terecht is gekomen. Laten we bekijken of de externe oorzaken van Polare’s val conjunctureel dan wel structureel zijn. Allereerst, zoals bekend, is de afzet van Nederlandse boeken teruggelopen met zo’n 20 percent van 50 miljoen (in 2008) tot 41 miljoen boeken (in 2013). De toekomst zal uitwijzen of dit een structurele teruggang of “slechts” economisch en dus conjunctureel is. 

E-boeken
Ten tweede,de opkomst van e-boeken. Hoewel het e-boek een grote groei heeft doorgemaakt, behaalt het nauwelijks 3% van de Nederlandseboekenomzet. In de V.S. is dat percentage inmiddels 20 percent, maar lijkt volgens Amerikaanse deskundigen op dit niveau te stabiliseren. Kortom, een structurele ontwikkeling die in Nederland nog zal toenemen. Vervolgens, zijn er de online aankopen. Er zijn geen Nederlandse cijfers beschikbaar over de verhouding online en fysieke boekverkoop, maar gezien de groei van Bol.com en anderen is het onvermijdelijk dat online aankopen zullen toenemen. In de V.S. bedraagt de online boekenomzet, inclusief e-boeken, inmiddels 44% van de totaleboekenomzet. Dus weer een structurele oorzaak van Polare’s problemen. 

Tot slot, als gevolg van de economische teruggang hebben we in Nederland inmiddels al 15.000 lege winkelpanden. Hiermee is een vicieuze cyclus in gang gezet van minder stadsbezoek, minder winkelen, en grote problemen voor de winkelbranche met spraakmakende faillissementen van Free Record Shop, Oad, Siebel en nu Polare.

Tegen deze achtergrond moet je wel van goede huize komen wil je een serie “totaalboekhandels” succesvol leiden. Het Polare management is daar duidelijk niet in geslaagd. Ongeacht hoe het verder afloopt met Polare, hoop ik dat in elk geval lering uit deze neergang kan worden getrokken. De vermindering van het boekenaanbod, het onder druk staan van de uitgevers en het afkalven van binnensteden als ontmoetingsplaatsen voor handel en cultuur kan niet worden opgelost door te hopen op betere tijden of door een toenemende omzet van e-boeken, al dan niet via een streaming dienst.

Verschralende samenleving
De vraag waar we voor staan is veeleer of we een verschralende samenleving willen zijn waar men thuis zit te wachten op de volgende online bestelling of willen we een dynamische samenleving met bruisende binnensteden als centra van handel, kennis en cultuur? 

Ik roep daarom ondernemende uitgevers, boekhandels en ook de overheid op om niet alleen naar technische ontwikkelingen te kijken, maar zich te laten inspireren door onze 16e en 17e eeuwse geschiedenis, toen Amsterdam een van de belangrijkste steden ter wereld was en Nederland het centrum voor de Europese boekdrukkunst met vermaarde kaartenuitgevers als Blaeu en Janssonius en drukkers als Elsevier en Plantijn. Met moderne visie en ouderwetse koopmansgeest, moet het mogelijk zijn om ook in de 21e eeuw tot een nieuwe Nederlandse renaissance te komen.  

Hieronder vier video's over de geschiedenis van de Nederlandse boekdrukkunst: de eerste twee over Laurens Janszoon Coster, de vermeende uitvinder van de boekdrukkunst (interviews met twee kenners, Anneke van den Bergh van de stadsbibliotheek Haarlem en Jos van Heel van het Meermanno Museum en de VU in Amsterdam), en de laatste twee Willem Blaeu en zijn kaarten van Leiden en ook de Atlas Blaeu - van der Hem. 

Geschiedenis van de Nederlandse boekdrukkunst (1)

Geschiedenis van de Nederlandse boekdrukkunst (2)

                                                       Willem Blaeu en Leiden

                                                             Willem Blaeu en wereldkaarten