Grieks foutenfestival: van 600 miljoen Euro voor Goldman Sachs tot alexithymie van Europese leiders

"Exodus uit Messolonghi" 
door Theodore Vryzakis (1853)

Ik zit in een “diner” in New York. “Diners”, een soort goedkope Amerikaanse eetcafes, worden in New York grotendeels gerund door Grieken, velen aangekomen na de Tweede Wereld Oorlog en na de Griekse burgeroorlog van 1946-1949. Zo’n 20.000 Grieken wonen nu voornamelijk in de wijk Astoria, ten oosten van Manhattan aan de overkant van de East rivier gelegen.  In Astoria zie je nog steeds veel Griekse winkels, cafes, restaurants, en Grieks Orthodoxe kerken en als je de Griekse tongval op straat hoort, waan je je, zeker in de zomer, even in het verre Griekenland. 

Terwijl mijn ogen over de menukaart glijden, moet ik denken aan de vele stigma’s die de afgelopen tijd over Grieken zijn geuit in de Europese en ook Amerikaanse media: Grieken zijn lui, corrupt en geven geld uit als water. Nou zit er een kern van waarheid in als je kijkt naar de Griekse regeringen en de oligarchen, maar geldt dat ook voor de gemiddelde burger?  Mijn ervaring met Griekse “diners” laat een ander beeld  zien:  drukdoende en hardwerkende Griekse uitbaters en obers, velen die lange dagen werken, aangezien diners vaak 24 uur per dag open zijn, iets wat je niet snel zal zien in het efficiente Duitsland of Nederland.

Toch, Griekenland is meer dan die oppervlakkige waarnemingen. Griekenland is niet alleen bakermat van de Westerse beschaving of goedkoop vakantieland. Griekenland heeft een turbulente geschiedenis achter de rug: vanaf de 15e eeuw driehonderd  jaar overheerst door het Ottomaanse rijk.  Een zwaarbevochten Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog, gevolgd door een splijtende burgeroorlog, met o.m. betrokkenheid van Groot Brittanie en de VS.  Een militaire dictatuur van 1967 tot 1975. Daarna tot 2015 regeringen die geleid werden door de socialistische PASOK partij of de conservatieve Nieuwe Democratie partij, beide partijen verweven met de corrumperende oligarchie in het land, en in die zin alle drie verantwoordelijk voor de vele problemen die Griekenland plagen. Kortom niet een land, waar simpele clichés op hun plaats zijn.

Hoe het Grieks drama ook afloopt, nu al staat vast dat niet alleen de goede naam van de Grieken is beschadigd, maar ook de fundamenten van de Europese Unie,  zoals economische samenwerking, politieke integratie en zelfs democratie. Zoals ik hieronder in vogelvlucht zal schetsen is dit niet alleen veroorzaakt door de Grieken, maar door een patroon van Euro-politici die gedurende meer dan twintig jaar forse inschattingsfouten hebben gemaakt.  Uiteindelijk zal heel Europa hieronder lijden.

Al meanderend door de afgelopen 25 jaar is het aantal fouten door een groot aantal leidende Euro-politici bijkans onvoorstelbaar. Het begon in 1989 met......

een fundamentele weeffout in het idee van  de Franse President Mitterand en Bondskanselier Kohl  om tot een Economisch en Monetaire Unie te komen met de Euro als valuta.  Voor de kiene waarnemer was het al lang duidelijk dat zo’n plan politiek getint was en alleen economisch kon slagen als er naast een gemeenschappelijk monetair beleid ook een gemeenschappelijk begrotingsbeleid zou zijn.  Dat laatste is 24 jaar na het sluiten van het Verdrag van Maastricht nog steeds niet het geval.  Bovendien heeft een monetaire unie alleen zin voor landen die economische vergelijkbaar zijn.  Zonder een gemeenschappelijk begrotingsbeleid en zonder de flexibiliteit om de eigen wisselkoers aan te kunnen passen is een land als Griekenland met  permanente tekorten op de handelsbalans gedoemd tot opname van grotere leningen of tot ineenstorting van de economie.  Dat Mitterand en Kohl dit indertijd niet goed hebben ingeschat is tot daar aan toe, maar het is onvergeeflijk dat latere generaties Eurocraten deze weeffout blijven ontkennen.

Toen in 2001 Griekenland tot de Euro werd toegelaten, dankzij manipulatie van de Griekse overheidscijfers met behulp van de investeringsbank Goldman Sachs (die nota bene hiervoor Euro 600 miljoen aan provisies ontvingvan de Grieken) had het voor de Euro-politici klinkklaar moeten zijn dat dit spelen met vuur was. Griekenland was economisch, noch politiek-cultureel klaar om zich met de economisch sterksten te meten.  Met name de Fransen en Duitsers gingen akkoord met de Griekse toetreding, uit eigen belang en steun voor hun eigen export.

Nadat in 2010 eindelijk bekend werd dat Griekenland haar overheidsstatistieken manipuleerde, was dat hét moment geweest om harde, maar constructieve maatregelen te nemen: een  gecontroleerde Grexit met behoud van EU lidmaatschap was beter geweest voor de Grieken en de Europese belastingbetaler.  Maar dit gebeurde niet: weer was het eigenbelang van de twee Europese grootmachten, die de doorslag gaf. Van de Euro 240 miljard aan Griekse leningen, kwam uiteindelijk 80% niet de Griekse economie ten goede, maar grotendeels Franse en Duitse banken. Intussen werd Griekenland opgezadeld met grotere schulden en  extra bezuigingen, die 5 jaar later resulteerden in een werkeloosheid van 25% en een jeugdwerkeloosheid van 50%; 4 van de 10 Griekse kinderen groeien op in armoede en meer dan 400.000 Grieken zijn geemigreerd. Het land bloedt dood, en dat in de EU van de 21e eeuw!

Maar ook de Grieken stapelden fout op fout. De Olympische Spelen in Athene in 2004 werden symbolisch voor de financiele overmoed van de Griekse regering na toetreding tot de Euro. De Spelen werden met Euro 9 miljard twee keer zo duur als begroot, waarvan Euro 7 miljard voor rekening van de Griekse “belastingbetaler”.  Inmiddels zijn nu bijna alle Olympische stadions ongebruikt en in verval. Tel uit je winst. 

Daarnaast had de Griekse overheid volgens velen de schuldencrisis kunnen oplossen door effectiever belastingen te innen. De Grieken hebben van oudsher een andere belastingmoraal dan West-Europa, wellicht ingegeven door hun eeuwenlange verzet tegen de Ottomaanse overheersing.  Een goed excuus is dit niet bijna 200 jaar nadat de Turken uit Griekenland zijn verdreven. Een dieptepunt in Griekse belastinginning werd verder bereikt met de lijst van Christine Lagarde, de toenmalige Franse minister van Financiën, die in 2010 een lijst met 2.000 Griekse belastingontduikers aan de Griekse overheid overhandigde. Het ging om Euro 50 miljard aan zwart geld gestald bij Zwitserse banken.  De Griekse regeringen hebben nagenoeg niets met deze lijst gedaan.

Waar gehakt worden, vallen spaanders, zo ook waar politiek wordt bedreven worden principes blijkbaar opzij gezet. “Europa” had eerder in 2005 weinig respect getoond voor de Franse en Nederlandse nee-stemmen in de referenda over de Europese grondwet. Maar dit verloochenen van democratische beginselen lijkt nu structureel te worden. Nadat op 11 mei jl., Duitse minister van Financiën, Schäuble, de Grieken nog aanmoedigde om een referendum te houden, veranderde hij zijn mening toen de Griekse premier Tsipras uiteindelijk op 27 juni  dit referendum aankondigde.  Schäuble gaf aan dat er geen basis meer was om te onderhandelen en Eurogroep voorzitter Dijsselbloem vond het besluit om een referendum te houden “droefig”.  Hoe onhandig dit referendum ook werd gepresenteerd door Tsipras, het ging wel om de toekomst van zijn land en ‘Europa” is blijkbaar niet geinteresseerd in de mening van de burgers. Een bizarre situatie voor een unie die gebaseerd is op “….universele waarden van menselijke waardigheid en van vrijheid, gelijkheid en solidariteit.  Zij berust op het beginsel van democratie……De Unie stelt de mens centraal in haar optreden.” (zie de preambule van het Handvest  van de Grondrechten van de Europese Unie)

Een ander beginsel wat door “Europa” aan de wilgen is gehangen is vertrouwen in EU instellingen. Vlak voor het Grieks referendum, lekte een geheim IMF rapport uit, dat stelde dat alleen een forse schuldenverlichting tot een duurzame Griekse schuldenlast kon leiden. Deze mening werd niet alleen tijdens de onderhandelingen achtergehouden, maar er waren ook Europese IMF bestuursleden die er alles aan deden om dit nieuws binnenskamers te houden.  Minstens zo erg als deze vertrouwensbreuk, is de vraag hoe de Trojka Griekenland een akkoord kan opleggen gebaseerd op meer leningen en meer bezuinigingen, terwijl het IMF, de partij met de meeste ervaring in overheidsfinanciën, juist het omgekeerde zou adviseren.

Na al deze jaren van Griekse crisis, is het schrijnend om vast te stellen hoeveel fouten er zijn gemaakt door de vele Eurocraten, Europese en Griekse regeringsleiders. De Italiaanse oppositieleider Beppe Grillo legde afgelopen week in The Financial Times de schuld van de Euro-crisis bij Europese leiders als Juncker en Merkel die “niets van het leven af weten” en “lijden aan alexithymie”, dat wil zeggen niet kunnen omgaan met gevoelens bij zichzelf en anderen. Ik zou daaraan toevoegen dat de Eurocraten lijden aan een gebrek aan economische visie, daadkracht en respect voor Europese beginselen. Dit belooft niet veel goeds voor de toekomst van de EU, laat staan is een inspiratie voor de rest van de wereld.

Als dit relatief kleine Griekse probleem – Grieks bbp bedraagt slechts 1.3% van EEU bbp; ter vergelijking Nederlands bbp bedraagt 4.7% en Duits bbp 21% - zoveel tijd en energie kost, dan is het beangstigend om te denken hoe de EU grotere problemen te lijf wil, zoals de Noord-Afrikaanse massa-immigratie, de terreurdreiging vanuit het Midden-Oosten, de Russische aggressie en de economische uitdagingen van lage lonen landen en robotisering.  Bijna moedeloos word ik uit mijn bespiegelingen gewekt door een ober die mijn bestelling wil opnemen.  Ik besluit om een frisse Griekse salade, met olijven en feta kaas en een glas retsina te bestellen. Dat is wel het minste wat ik kan doen om de Grieken te steunen.